Beograd

Beograd – geografski položaj

Beograd se nalazi u jugoistočnoj Evropi, na Balkanskom poluostrvu. Leži na ušću Save u Dunav, na kosi između aluvijalnih ravni.

Vode reka ga opasuju sa tri strane i zato je, od iskona, čuvar rečnih prolaza. Zbog takvog položaja, sa pravom je nazivan „kapijom“ Balkana i „vratima“ srednje Evrope. Temenom te kose, od Kalemegdana, Knez Mihailovom ulicom, preko Terazija do Slavije, vodi glavna gradska arterija.

U Knez Mihailovoj ulici obeležene su koordinate Beograda:

• 44°49’14“ severne geografske širine,
• 20°27’44“ istočne geografske dužine,
• nadmorska visina 116,75 m.

Beograd je raskrsnica puteva Istočne i Zapadne Evrope koji moravsko-vardarskom i nišavsko-maričkom dolinom vode na obale Egejskog mora, u Malu Aziju i na Bliski istok. Beograd leži na Dunavu, plovnom putu, koji povezuje zapadnoevropske i srednjoevropske zemlje sa zemljama jugoistočne i istočne Evrope.

Izgradnjom veštačkog jezera i elektrane Đerdap, Beograd je postao rečno-morsko pristanište. U njegovu luku dolaze brodovi iz Crnog mora, a puštanjem u saobraćaj kanala Rajna – Majna – Dunav, našao se u središtu najznačajnijeg plovnog puta u Evropi: Severno more – Atlantik – Crno more.

Beograd – prirodne karakteristike

Okolinu Beograda čine dve različite prirodne celine: Panonska nizija pod pšenicom i kukuruzom, severno, i Šumadija, pod voćnjacima i vinogradima, južno od Save i Dunava. Najistaknutiji oblici u reljefu šumadijskog pobrđa su Kosmaj (628 m) i Avala (511 m). Teren se od juga, postepeno, spušta prema severu u vidu prostranih zaravni, raščlanjenih dolinama potoka i rečica.

Velika plastičnost reljefa Beograda, južno od Save i Dunava, čini da se grad rasprostire preko mnogih brda (Banovo, Lekino, Topčidersko, Kanarevo, Julino, Petlovo brdo, Zvezdara, Vračar, Dedinje). Severno od Save i Dunava su aluvijalne ravni i lesna zaravan, koje su odvojene strmim odsekom, visokim i do 30 m. Na levoj obali Save, ispod lesne zaravni (Bežanijska kosa), je Novi Beograd, a na desnoj obali Dunava, ispod lesnog platoa, je Zemun.

Najviša kota Beograda, na užem gradskom području, je na Torlaku (Voždovac), crkva Svete Trojice 303,1 m, dok najnižu kotu ima Ada Huja 70,15 m. Najvišu kotu na širem gradskom području ima planina Kosmaj (Mladenovac) sa 628 m. Za prosečnu visinu Beograda, uzima se apsolutna visina Meteorološke opservatorije sa 132 m.

Područjem Beograda, Dunav protiče u dužini od 60 km od Starih Banovaca do Grocke, a Sava u dužini od 30 km, uzvodno od Obrenovca do ušća. Dužina rečnih obala Beograda je 200 km. Na tom području se nalazi 16 rečnih ostrva, od kojih su najpoznatija: Ada Ciganlija, Veliko ratno ostrvo i Gročanska ada.

Na području grada su mnogobrojne šume, od kojih su najbolje očuvane na Kosmaju, Avali, Trešnji, Lipovička, Topčider, Obrenovački zabran i šuma Bojčin.

Beograd – klima

Klima Beograda je umereno kontinentalna, sa četiri godišnja doba. Jesen je duža od proleća, sa dužim sunčanim i toplim periodima tzv. miholjsko leto. Zima nije tako oštra, sa u proseku, 21 danom sa temperaturom ispod nule. Januar je najhladniji sa prosečnom temperaturom 0,1° C. Proleće je kratko i kišovito. Leto naglo dolazi.

Prosečna godišnja temperatura vazduha je 11,7° C. Najtopliji mesec je jul (22,1° C). Najniža temperatura izmerena je u Beogradu 10. januara 1893. godine (-26,2° C), a najviša 12. avgusta 1921. godine i 9. septembra 1946. godine (41,8° C). Od 1888. do 1995. godine, registrovano je samo šest dana sa temperaturom iznad 40° C. Broj dana sa temperaturom višom od 30° C tzv. tropskih dana, u proseku je 31, a letnjih dana sa temperaturom višom od 25° C je 95 u godini.

Karakteristika beogradske klime je i košava, jugoistočni i istočni vetar, koji donosi vedro i suvo vreme. Najčešće duva u jesen i zimu, u intervalima od dva do tri dana. Prosečna brzina košave je 25-43 km/h, a u pojedinim udarima može dostići brzinu do 130 km/h. Košava je najveći prečišćivač vazduha Beograda.

Na Beograd i okolinu, godišnje padne, prosečno 669,5 mm padavina. Najveću količinu padavina imaju maj i jun. Prosečno trajanje sunčevog sjaja je 2.096 sati. Najveća insolacija, oko 10 časova dnevno, je u julu i avgustu, dok je najveća oblačnost u decembru i januaru, kada sunce sija u proseku, dva do 2,3 sata dnevno. Prosečan broj dana sa padanjem snega je 27, dužina zadržavanja snežnog pokrivača je 30 do 44 dana, a debljina iznosi 14 do 25 cm.

Srednji atmosferski pritisak u Beogradu je 1001 mb, a srednja relativna vlažnost vazduha je 69,5 %.

Beograd – teritorija

Područje Grada Beograda zauzima površinu od 322.268 ha (uže gradsko područje 35.996 ha) i administrativno je podeljeno na 17 gradskih opština (Čukarica, Voždovac, Vračar, Novi Beograd, Palilula, Rakovica, Savski venac, Stari grad, Zemun, Zvezdara, Barajevo, Grocka, Lazarevac, Obrenovac, Mladenovac, Sopot, Surčin).

Najveća beogradska opština je Palilula (44.661 ha), a najmanja Vračar (292 ha).

Beograd – stanovništvo

Po Popisu iz 2022, u Beogradu živi 1.685.563 stanovnika, što je za 26.123 više u odnosu na prethodno prebrojavanje stanovništa 2011. godine. Najveća opština po broju stanovnika je Novi Beograd, a najmanja je Sopot.

Više od 100.000 stanovnika imaju beogradske opštine:

• Novi Beograd (209.812),
• Palilula (182.672),
• Zemun (179.368),
• Čukarica (176.092),
• Voždovac (175.075),
• Zvezdara (171.923) i
• Rakovica (104.921).

Grb i zastava Beograda

Prvi pomen beogradskog grba potiče iz vremena sina cara Lazara, despota Stefana Lazarevića, kada Beograd prvi put postaje prestonica srpske države (1403), no ni do danas nije sa sigurnošću utvrđeno kako je on izgledao.

Sledeći grb je iz vremena mađarske prevlasti i prikazan je u grbovniku „Fugersko ogledalo časti“ iz 1555. godine. Tradicija beogradskog grba se prekida pod turskom okupacijom, jer Turci nisu poznavali ovu vrstu simbola, a ponovo se nastavlja zauzećem Beograda od strane Austrijanaca u XVIII veku. U to vreme, na predlog carskog guvernera, Aleksandra Virtenbeškog, Dvorsko ratno veće je 1725. godine usvojilo i novi pečatni grb.

U literaturi se još pominju: grb iz Brokhauzenove enciklopedije, grb iz Larusove enciklopedije i navodni prastari grb varoši. Važno je napomenuti da su svi ovi grbovi poznati samo po otiscima na gravirama ili prema literaturi. Osim toga, oni su bili uglavnom grbovi koje je Beogradu dodelila nesrpska vlast.

Akciju utvrđivanja beogradskog grba pokrenuo je 1931. godine predsednik opštine grada Beograda, gospodin Milan Nešić. Formiran je širi odbor sastavljen od umetnika, heraldičara, profesora univerziteta, generala i državnih savetnika. Odbor je više puta zasedao i pretresao problematiku, da bi na prvoj sednici užeg odbora od 19. maja 1931. godine doneo sledeće zaključke:

1. Grb Beograda mora imati oblik štita koji se na dnu završava lakim šiljkom.
2. Elementi grba: nacionalne boje, reka – kao simbol iskonske snage Beograda, rimska lađa (trirem) – kao simbol starine Beograda, bele zidine sa kulom i otvorenom kapijom – zidine predstavljaju varoš, kula grad, a otvorena kapija slobodan promet.
3. Zemljište, u klinu grba među rekama i pod zidinama je crvene boje, kao simbol krvi, večitog stradanja i patnje Beograda; reke su bele boje prema heraldičkim zakonima; zidine varoši i kule su bele boje, kao simbol „belog grada“; nebo je plavo, kao simbol nade i vere u bolju budućnost.

Na raspisanom konkursu ubedljivo je pobedila skica beogradskog slikara Đorđa Andrejevića – Kuna. Na predlog žirija, na skici su izvršene manje izmene, pa je nagrađena i zvanično usvojena skica grba u boji štampana u „Beogradskim opštinskim novinama“ br. 1/32.

Posle Drugog svetskog rata, zbog izmenjenih društvenih okolnosti, grad kao da je počeo da zaboravlja svoj grb. Statutarna rešenja se kreću od potpunog odsustva odredbi o grbu, preko upotrebe termina „amblem“, bez navođenja blazona (opisa) grba, do odredbi koje daju blazon jedne stilizovane verzije za koju nisu postojala prateća dokumenta.

Suočena sa konfuzijom paralelne upotrebe dva grba, Skupština grada Beograda je formirala početkom 1991. godine radnu grupu za razrešenje ovog problema. Radna grupa je predložila vraćanje legitimiteta grbu iz 1931. godine, tri manje korekcije na grafičkoj predstavi i blazon grba i zastave.

Statutom grada Beograda iz 1991. usvojena su predložena rešenja, čime je i pravno potvrđen značaj i vrednost beogradskog grba iz 1931 i stvoreni uslovi za donošenje Odluke o upotrebi grba i zastave grada Beograda 1995. godine. Skupština grada Beograda je tako prvi put normativno regulisala materiju gradskih znamenja. Izvesna lutanja u traženju boljih rešenja i nedostatak uporedne prakse u zemlji uslovili su donošenje nekoliko izmena.

Sada važeća odluka o upotrebi grba i zastave objavljena je u Službenom listu grada Beograda broj 18/2003. U ovoj odluci je po prvi put regulisana upotreba gradskog grba u tri nivoa i dati blazoni Srednjeg i Velikog grba prema idejnim rešenjima Srpskog heraldičkog društva „Beli orao“.

Beograd: Gradska slava – Spasovdan

Istoričari religije i etnolozi se slažu da je Slava, odnosno Krsno ime, čak više srpska, nacionalna, nego verska institucija. U porodični život Srba uvedena je u XIII veku.

Od kada je despot Stefan Lazarević 1403. godine dao Beogradu status prestonice, u čast obnove i napretka, grad je kao svoju slavu uzeo Vaznesenje Gospodnje – Spasovdan. Ova stara zavetna Slava simbolično ukazuje na uzdizanje – vaznesenje Grada iz pepela i neuništivu nadu i veru u budućnost. Ona predstavlja izraz duševne i moralne snage naroda prekaljenog u slavnoj prošlosti, postojanog u sadašnjosti i ponositog pred budućnošću. Pod pritiskom mnogih neprijatelja i velikih društvenih promena, praznovanje gradske Slave je povremeno prekidano, ali i obnavljano, izdržavši tako najtežu probu vrednosti – probu vremena.

Praznik Vaznesenja Gospodnjeg, ili kako je u narodu uobičajeno, Spasovdan, jedan je od deset praznika posvećenih Hristu. Vaznesenje spada u pokretne praznike – uvek pada u četvrtak, četrdeset dana posle Vaskrsa, a deset dana pre Duhova. Po hrišćanskom učenju, posle Vaskrsenja, Hristos je boravio na zemlji sa učenicima četrdeset dana, javljajući im se, učeći ih i, naročito, učvršćujući im veru posle Golgote i raspeća. Sam čin Vaznesenja zbio se u Vitaniji, selu na istočnoj padini Maslinske gore, udaljenom dva kilometra od Jerusalima, na putu za Jerihon. Toga dana se završio Hristov boravak na zemlji, radi spasenja i iskupljenja ljudskog roda. Hristos se pred apostolima, blagosiljajući ih, vazneo na nebo i seo sa desne strane Boga Oca. Posle toga se apostolima vratila njihova vera, radost i hrabrost.

Koliki su značaj Srbi pridavali ovom prazniku, vidi se i po tome, što je najveći istorijsko-pravni dokument srpske srednjovekovne države, čuveni Dušanov zakonik, obnarodovan na Spasovdan 1349. godine, a dopunjen takođe na Spasovdan, 1354. godine. Na proslavi Spasovdana, 1939. godine, grad Beograd je odlikovan najvišim ratnim odlikovanjem – Karađorđevom zvezdom sa mačevima IV stepena. Vredno je pomenuti da je Vaznesenska crkva, sagrađena kao gradska 1863. godine, sačuvala originalni barjak Uprave grada Beograda. Na barjaku od crvenog brokata, sa jedne strane je ikona Vaznesenja Gospodnjeg i, slovima od zlatnih niti, natpis: Opština grada Beograda 1938. a sa druge strane, ikona Svete Petke i poruka: Ko krsno ime slavi – onom i pomaže. Iz ove crkve, koja čuva gradsku Slavu, 1992. godine ponovo je krenula litija kojoj je načalstvovao Njegova svetost Patrijarh Pavle.

Litija ima ustaljenu trasu beogradskim ulicama, simbolično zatvarajući krug u dvorištu Vaznesenske crkve. Prvo stajanje, za molitve za zdravlje Beograđana, litija ima kod Terazijske česme (izvor umesto zapisa koji je bio na mestu sadašnje Srpske akademije nauka). Drugo stajanje je kod Saborne crkve, za molitve za poštedu od stradanja, mir i napredak. Treće stajanje, za molitve za pokoj duša svim palim junacima Beograda je u dvorištu Vaznesenske crkve ispred granitnog Krsta. Takođe, interesantno je da grad ima i zaštitnicu, Presvetu Bogorodicu, kojoj je despot Stefan Lazarević posvetio Beograd.

Dani Beograda

Skupština grada Beograda je 26. decembra 2002. odlučila da se period između dva značajna događaja u istoriji našega grada – od 16. do 19. aprila – obeležava kao „Dani Beograda“. Slovensko ime Beograd prvi put je pomenuto 16. aprila 878. u jednom pisanom dokumentu – pismu pape Jovana VIII bugarskom knezu Borisu, a 19. aprila 1867. konačno je – pošto je poslednji turski komandant Ali Riza-paša simbolično predao ključeve Knezu Mihailu na Kalemegdanu – prestala gotovo troipovekovna okupacija i Beograd ponovo postao srpski grad.

Beograd je u svojoj dugoj i burnoj istoriji često menjao i imena i gospodare. Od trećeg veka, kada je keltsko pleme Skordisci na ušću Save u Dunav osnovalo utvrđenje Singidunum, grad na „raskšću svetova“ osvajali su Vizantinci, Gepidi, Sarmati, Istočni Goti, Sloveni, Avari, Franci, Bugari, Mađari, Turci, Austrijanci, Nemci…

Svaki od gospodara davao mu je i svoje ime: Singedon, Nandor, Fehervar, Nandor Alba, Alba Graeca, Grieschisch Weisenburg, Alba Bulgarica, Taurunum, pa do nesuđenog imena Prinz Eugenburg koje su mu namenili Nemci 1941. godine. Međutim, najduže traje njegovo slovensko ime – Beograd. Britanska enciklopedija gradova beleži da je to grad oko koga je vođeno najviše bitaka, ali i grad sa najviše simboličnih imena: Breg borbe i slave, Breg za razmišljanje, Kuća ratova, Misir Rumelije, Kuća slobode, Vrata Istoka – kapija Zapada…

Najduže je Beograd bio pod vlašću Turaka: od 1521. do 19. aprila 1867. godine. „Ferman o predaji grada – zapisano je u Istoriji Beograda – svečano je obnarodovan na Kalemegdanu u prisustvu srpskih velikodostojnika, predstavnika velikih sila, srpske i turske vojske i celokupnog beogradskog građanstva. To je bio najsvečaniji dan za Beograd. Varoš je bila okićena cvećem i zastavama, a pred sadašnjim pozorištem, na Terazijama, u Savamali i na drugim mestima bile su podignute trijumfalne kapije. Pošto je pročitan ferman, Knez je projahao između srpske i turske vojske i otišao u grad, gde mu je zapovednik beogradske tvrđave Ali Riza-paša na simboličan način predao ključeve srpskih gradova (pored Beograda, uručeni su mu i ključevi Užica, Šapca, Smedereva, Kladova i Soko Grada). Na beogradskoj tvrđavi pored turske istaknuta je bila i srpska zastava, a turskog stražara zamenio je srpski. Poslednji odred turske posade napustio je tvrđavu i Beograd 24. aprila 1867, a sutradan iz Beograda je otišao i poslednji turski komandant – Ali Riza-paša. Devet godina kasnije, 1876, sa beogradske tvrđave skinut je i poslednji simbol nekadašnje okupacije – turska zastava.“

Nagrade grada Beograda

Nagrada grada Beograda, Nagrada grada Beograda za stvaralaštvo mladih i Nagrada grada Beograda “Svetislav Stojanović“ se dodeljuju svake godine u aprilu, podvodom svečanosti „Dani Beograda“ od 16. do 19. aprila.

Nagrada grada Beograda dodeljuje se stvaraocima za najvednija dostignuća u Beogradu u oblastima: umetnost (književnost i prevodno stvaralaštvo, pozorište, film i radio-televizijsko stvaralaštvo, likovno i primenjeno stvaralaštvo, vizuelni i prošireni mediji, muzičko i muzičko-scensko stvaralaštvo), nauka (društvene i humanističke nauke, prirodne i tehničke nauke i pronalazaštvo), medicina, arhitektura i urbanizam, poljoprivreda, novinarstvo, obrazovanje, sport, za herojsko delo, za dugogodišnji rad i trajan doprinos razvoju grada Beograda, kao i specijalno priznanje za izuzetan doprinos u realizaciji događaja od značaja za grad Beograd.

Nagrada grada Beograda za stvaralaštvo mladih dodeljuje se učenicima i studentima za najvrednija ostvarenja u naučnom i umetničkom radu.

Nagrada grada Beograda “Svetislav Stojanović“ dodeljuje se pojedincu i vatrogasnoj jedinici za izuzetne rezultate ostvarene u oblasti zaštite od požara na teritoriji grada Beograda.

Odlikovanja Beograda

Orden Legije časti. – Dodeljen Beogradu 21. 12. 1920. godine. Ustanovio ga je 19. 5. 1802. Napoleon Bonaparta. Dodeljuje se u pet stepena, kao prvi orden Francuske. Orden je Gradu uručio francuski maršal i počasni vojvoda Srpske vojske Franše D’Epere. Osim Beograda, samo još dva grada izvan Francuske poseduju ovaj orden: Lijež (Belgija) i Luksemburg (Luksemburg).

Ratni krst. – Dodeljen Beogradu 8. 10. 1925. godine. Ustanovila ga je Privremena vlada Čehoslovačke u Parizu 7. 11. 1918. godine, kao najviše odlikovanje u jednom stepenu. Dodeljivao se za hrabrost i smelost u borbi sa neprijateljem i za junačka dela u borbi za nezavisnost 1914-1918. godine.

Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima. – Dodeljen Beogradu 18. 5. 1939. godine. Ustanovio ga je u četiri stepena 1. 1. 1904. godine kralj Petar I. Grupa sa mačevima za ratne zasluge uvedena je Uredbom od 20. 10. 1912. godine. Ministar vojske i mornarice, armijski general Milutin Nedić, kao izaslanik Njegovog veličanstva kralja Petra II, uručio je ovo najviše ratno odlikovanje predsedniku Beogradske opštine, gospodinu Vladi Iliću, na proslavi Spasovdana.

Orden narodnog heroja. – Dodeljen Beogradu 20. 10. 1974. godine. Ustanovljen je 15. 8. 1943. godine, u jednom stepenu, kao odličje za lica koja su stekla zvanje Narodnog heroja, uvedeno nešto ranije. Nacrt je izradio Đorđe Andrejević Kun, a plastično rešenje Antun Augustinčić.
(Izvor: beograd.rs)