Jedan dan u rimskom Singidunumu

Hajde da sad pokušamo da zamislimo, u zanimljivoj igri imaginiranja, kako je mogao izgledati pre osamnaest ili sedamnaest vekova jedan običan, miran dan u Singidunumu, recimo letnji. Na osnovu nevelikog broja istorijskih podataka, i mnogo većeg broja arheoloških nalazišta i iskopina, pokušaćemo, u ovaj čas, da takav dan oblikujemo svojim mentalnim predstavama.

U rano jutro, dok istočne svetlosti klize površinom još tromog Dunava i rasipaju se nad banatskom ravnicom, na platou Gornjeg grada na Kalemegdanu, koji je sigurno izgledao mnogo drukčije nego sad, budi se rimski vojni logor. Smenjuju se straže, zveči glomazno rimsko oružje, štitovi, mačevi, šlemovi. Odjekuju muški glasovi koji izvikuju lozinke i komande. Na Malom Kalemegdanu, ispod današnjeg Umetničkog paviljona „Cvijeta Zuzorić“, i u tom delu Donjeg grada gde se verovatno nalazio sakralni singidunumski prostor, sveštenici se pripremaju za dnevne obrede posvećene rimskim bogovima, od kojih je, u Singidunumu, misli se, najviše uvažavan Jupiter. Na Dunavu, u podnožju tvrđave, u pristaništu ukotvljena ratna flotila počinje pripreme za dnevne vežbe na reci, dok trgovački čamci i galije, krcati robom, isplovljavaju i uplovljavaju u luku. U to doba Dunav i Sava su veliki vodeni drumovi, možda najvažnije saobraćajnice, na kojima od jutra do večeri promiču razna plovila.

Ali, pored vodenih, koriste se i kopneni putevi. Glavni drum ka istočnim provincijama vodi od Singidunuma za Viminacijum (današnji Kostolac) i njime, već od zore, počinju da tutnje prvi konjanici i prve kočije. Dok jedni odlaze na put, drugi odlaze na rad na zemlji i sa stokom. Provincija Gornja Mezija, sa Singidunumom u središtu, bila je čuvena po bogatstvu u pšenici, krupnim krastavcima, odličnoj vinovoj lozi, kao i po ribi koje je bilo u izobilju. I tako, dok počinje rad u poljima, a velika stada koza i ovaca stižu na ispaše, rasute verovatno po obroncima današnjeg Vračara, Banovog Brda, Čukarice, Zvezdare, Mirijeva, već se vraćaju i ribarski čamci sa mrežama prepunim riba.

Istoričari smatraju da su ribari i pastiri bili, u Singidunumu, slobodni ljudi, dok su zemlju obrađivali većinom robovi.

[box_dark]Projekat „Priče o Beogradu“

Projektom „Priče o Beogradu“ biće promovisana književna dela domaćih autora kroz razgovore sa piscima i stručnjacima iz različitih oblasti kulture. Cilj je uspostavljanje novog sadržaja u revitalizovanom prostoru Kule Nebojša i promocija Beograda i reka na čijim obalama leži. Pravo mesto da se započnu „priče o Beogradu“ je upravo Beogradska tvrđava, mesto koje je tokom dva milenijuma duge prošlosti bilo istorijsko i urbano jezgro iz koga se razvio moderni Beograd. Moderator će biti Jovan Ćirilov. O knjizi će govoriti urednik izdavačke kuće „Stubovi kulture“ Ivan Radosavljević. „Kapija Balkana“ je uzbudljiv istorijski roman i pouzdan vodič kroz prošlost Beograda, od začetaka naselja na ušću Save u Dunav do Prvog svetskog rata.[/box_dark]

U središtu naselja, nekadašnji ratnici koji su postali ugledni veterani, pripremaju se za svakodnevne obaveze u upravi grada. Kupaju se u toplim, prostranim rimskim kupatilima – termama, dok im posluga prinosi hranu. Najbogatiji građani u svojim lepim i udobnim domovima, okruženim vrtovima sa fontanama, imaju izgrađene i žrtvenike. Trgovci, a to su najčešće Grci i Makedonci, ali ima i stranaca sa Istoka, idu ka tržnicama na kojima se prodaje roba sa svih strana sveta – i ona najskuplja, i ona najjeftinija.

U zanatlijskom delu grada, koji se nalazio verovatno u okolini današnje Saborne crkve i Patrijaršije, kod Konaka kneginje Ljubice, ali i u blizini hotela „Palas“ i duž Obilićevog venca, u poslu su grnčari, drvodelje, rezbari, kujundžije, kamenoresci, kovači. U radionicama za izradu posuđa okreće se grnčarski točak, rade kalupi za plastično ukrašavanje keramike, u radnjama kamenorezaca pršti tašmajdanski kamen, ali i skupoceni mermer dovezen brodovima iz Male Azije. Daleko izvan grada i naselja, u ciglanama na obroncima Zvezdare, peku se opeke sa žigom SIGN.

Jun je, najduži i najprozračniji mesec u godini, a u rimskom gradu kod ušća Save u Dunav, u kojem se živi vrlo radno i prilično veselo, blistava svetlost jutra pada po vodama moćnih reka. Vaš vodič je uveren da je ta svetlost od pre, kako smo rekli, osamnaest stoleća, što se rasipa nad antičkim Singidunumom, gotovo ista kao ova što se u neko junsko jutro u prvoj deceniji XXI veka rasipa nad današnjim Beogradom. Moguće je samo da je ona davna svetlost bila sjajnija, kao što je plavetnilo neba bilo prozračnije, jer ljudi još nisu bili naučili kako da truju zemlju, vazduh i vodu, kao u naše dane.

Bogat i moćan, a možda i spokojan u dužim periodima vremena, antički Singidunum o kojem smo malo duže govorili zato što se o njemu malo zna, opstaje do prve polovine V veka posle Hrista. U to doba Rimska imperija postepeno slabi i rastače se. Poljuljana je i novom verom, hrišćanstvom, što je sve jače i mnogobrojnije, bar isto koliko i novim narodima, varvarskim, koji su nezadrživi u velikoj seobi iz Azije u Evropi, i divlji.

O tome vremenu o kojem nema mnogo podataka, zna se pouzdano ovo: da je u prvim godinama IV veka među vojnicima, koji su pripadali jedinicama rimske vojske raspoređene duž Podunavlja, bilo pravih i velikih hrišćanskih mučenika. Zna se i to da je u prvoj polovini IV veka Singidunum postao važno središte hrišćanske crkve, a da je nešto kasnije baš u Singidunumu ustoličen episkop po imenu Ursacije. Vrlo uticajan, on je bio prihvatio hrišćansko učenje aleksandrijskog prezvitera Arija, koje je Sabor u Nikeji odbacio još 325. godine. Episkop je umro u uverenju da je pobedio, ali je na Drugom vaseljenskom saboru, održanom u Carigradu 381. godine, Arijevo učenje konačno osuđeno i stavljeno van hrišćanskih zakona.

Može se pretpostaviti da je, u doba kad su vođene ove bitke u okviru hrišćanske crkve, Singidunum bio vrlo uređen grad, sa velikim rimskim naseljem u kojem je živeo i priličan broj hrišćana – arijevaca. U tome gradu povremeno su držali skupove visoki hrišćanski velikodostojnici, iako je vlast još bila rimska, a Dioklecijanovi čuveni i surovi edikti protiv hrišćana, mada stavljeni van snage, još su opstajali u živom sećanju hrišćanskih propovednika i njihovih slušalaca. Ali osećalo se da Rim postaje sve slabiji, a da hrišćani, u Singidunumu, pograničnom gradu Rimskog carstva, postaju sve brojniji i bolje organizovani. Istina, ne zadugo: jačanje hrišćanstva se prekida jer, sa prvim decenijama V veka posle Hrista, dolazi doba velikih najezdi varvarskih plemena.

Pod tim najezdama, ruši se Rimsko carstvo i nestaje Singidunum.
(Odlomak iz knjige „Kapija Balkana“ Svetlane Velmar-Janković; Stubovi kulture, 2011)