Dan u Beogradu Događaji u Beogradu
Predstavljamo knjigu Ljubice Ćorović „Vodič kroz Beograd“ u izdanju „Kreativnog centra“.
Autorka i dizajner Dušan Pavlić prikazuju jedan novi Beograd, nepoznate detalje iz daleke prošlosti, ali i iz poslednjih decenija XX veka. Ponuđene su maršrute za obilazak grada, a svaka šetnja je putovanje kroz prostor i vreme, ulice, trgove, parkove, ustanove kulture… Doživite samo neke trenutke iz zamišljene trosatne (prve) šetnje po Beogradskoj tvrđavi i Kalemegdanu…
Fećir bajir
Izuzetan prirodni položaj, kao i istorijski događaji koji su se vekovima oko njega odvijali, s pravom izdvajaju Kalemegdan kao glavni motiv Beograda. Pogled sa Beogradske tvrđave na ušće reke Save, panorama sremske i banatske ravnice, ali i brdovite Šumadije, nikoga ne ostavlja ravnodušnim. Prostor na kojem se danas nalazi Beogradska tvrđava bio je naseljen još u praistoriji.
Nastanak prvog utvrđenja obično se vezuje za Kelte, a Tvrđave i njenog najstarijeg jezgra Gornjeg grada za boravak Rimljana, odnosno za I vek nove ere. Posle pada Rimskog carstva i hunskih razaranja, Tvrđavu su obnovili i preuredili vizantijski carevi Anastasije (510. godine) i Justinijan (535. godine).
Naizmenično u rukama Vizantinaca, Bugara, Ugara i Srba od V do XV veka Beogradska tvrđava trpi izvesne promene, sve dok je despot Stefan, u razdoblju od 1404. do 1427. godine nije formirao svojim velikim graditeljskim zahvatom. Posle pada Beograda u turske ruke, 1521. godine, naselje se sve intenzivnije razvija i izvan Tvrđave. Tri puta rekonstruisana tokom XVIII veka, pod austrijskom okupacijom 1717-1739. godine, Tvrđava postaje jedno od najznačajnijih vojnih utvrđenja u Evropi. Građena je prema projektu barona Nikole Doksata de Moreza. Posle Beogradskog mira 1739. godine ponovo pripada Turcima. Konačan oblik dobija do kraja XVIII veka.
I Turci su, pored strateškog značaja, uviđali lepotu ovog lokaliteta, nazivajući ga „fećir bajir“ – breg za razmišljanje. Ipak, u njihovo vreme, na mestu današnjeg parka nalazilo se pusto polje („kale“ znači grad, „megdan“ polje – gradsko polje). Tek kada je Beogradska tvrđava predata (1867. godine) knezu Mihailu, počinje sađenje drveća ispred Tvrđave.
Kalemegdan se prostire na 52,5 hektara, između Bulevara vojvode Bojovića (Save i Dunava), ulica Tadeuša Košćuška i Pariske; od fabrike „Beko“ do Pristaništa.
Valceri, pogledi, kapela…
Mnogobrojni spomenici, spomen obeležja i druge znamenitosti ulepšavaju Kalemegdanski park. Tu su i biste Domanovića, Dučića, Šantića, Crnjanskog, Daničića, Jakšića… fontana „Borba“, u centru kružne aleje na Velikom Kalemegdanu. Rad vajara Simeona Roksandića, iz 1906. godine predstavlja ribara u borbi sa zmijom. Oko ove fontane su se između dva svetska rata održavale zabave uz valcere koje je izvodila gradska kapela.
Spomenik Branku Radičeviću postavljen je prema šetalištu uz reku Savu, a na izlazu iz šetališta i spomenik Ivanu Goranu Kovačiću. Grobnica narodnih heroja je u samom vrhu Velikog Kalemegdana. Nailazimo i na spomenike Jaši Prodanoviću, Skerliću; bronzana figura žene oličava Francusku, koja u borbenom zamahu, sa mačem u ruci, pritiče u pomoć Srbiji. Kompozicija „Ratnici“ simbolizuje stradanje srpskih i francuskih vojnika u toku rata, dok je sa istočne strane (ka Karađorđevoj kapiji) predstavljena sedeća ženska figura sa decom, oličenje Sorbone – prosvetne pomoći srpskoj omladini u toku i posle rata.
Karađorđeva kapija je na stazi desno iza Spomenika zahvalnosti Francuskoj. U desnom krilu kapije čuva se starohrišćanski sarkofag sa reljefnim prikazom legende o Joni iz IV veka.
U blizini se nalaze i Galerija Prirodnjačkog muzeja, zatim unutrašnja Stambol kapija, na ulazu u Gornji grad, pa Vojni muzej, na platou iznad Zapadnog bastiona, osnovan 1878. godine. Sahat kapija i Sahat kula građene su u XVIII veku. Damad Ali-pašino turbe je na glavnoj aleji, ka Pobedniku. U Mauzoleju osmougaone osnove početkom XVIII veka svečano je sahranjen turski velikodostojnik. Zavod za zaštitu spomenika kulture Beograda smešten je u nekadašnjem vojnom objektu, podignutom u balkanskom stilu krajem XIX veka.
Nailazimo na Veliki ili „Rimski“ bunar. Popularni naziv bunara je pod velikim znakom pitanja, jer nema podataka o tome da je postojao u srednjem veku, a kamoli da su ga sazidali Rimljani. Kralj kapija ili Zapadna kapija nalazi se ispod Pobednika, koji je postavljen 7. i 8. oktobra 1928. godine u čast desetogodišnjice proboja Solunskog fronta, na krajnjem, zapadnom uglu Gornjeg grada.
Maketa despotovog zamka je pokušaj rekonstrukcije vojnog utvrđenja, gradskog naselja, privrednog i kulturnog centra iz vremena despota Stefana Lazarevića. Spomen obeležje se nalazi na mestu na kom se zamak nalazio od izgradnje, početkom XV veka, do razaranja 1690. godine…
Uz sam bedem, sa koga se pruža otvoren pogled na ušće Save u Dunav, prolazimo pored Defterdarove kapije, jedne od veza između Gornjeg i Donjeg grada Beogradske tvrđave… Spomen obeležje Janku Hunjadiju, u narodnim pesmama Sibinjanin Janku, branitelju Beograda pred turskom najezdom 1456. godine.
U blizini spomenika despotu Stefanu Lazareviću je i Despotova kapija i Dizdareva kula koje dominiraju severoistočnom stranom i svakako su jedan od najautentičnijih srednjovekovnih ambijenata Beogradske tvrđave. Danas je u kuli smeštena Astronomska opservatorija.
Slede Zindan (tur. tamnica) kapija sa kulama pa Leopoldova kapija i Jakšićeva kula. Stepeništem na koje nailazimo ulazimo u Istočno podgrađe Beogradske tvrđave, prostor trougaonog oblika nastao između XI i XV veka, koji se kao blaga padina spušta od crkve Ružice ka Donjogradskom platou…
Barutni magacin iz XVIII veka je po prelasku Tvrđave u srpske ruke 1867. godine pretvoren u crkvu. Hram je nazvan Ružica po narodnoj pesmi „Dioba Jakšića“. Prilikom kopanja temelja za kapelu Svete Petke, pronađene su brojne kosti poginulih u odbrani Beograda 1914-1915. godine. Posmrtni ostaci su preneti u posebno izgrađenu kosturnicu, u bedemu ispod Jakšićeve kule.
Kapela Svete Petke sagrađena je 1937. godine po projektu arhitekte Momira Korunovića, iznad izvora, izuzetno važnog za Tvrđavu, za koji se i danas smatra da je čudotvoran. Po predanju, ovde je za vreme srpske despotovine bila crkvica sa moštima Svete Petke (koje se sada nalaze u gradu Jašiju u Rumuniji).
Donji grad
Padinom pored kapele Svete Petke spuštamo se u Donji grad Beogradske tvrđave koji obuhvata prostrano priobalno područje i čini jedinstvenu odbrambenu celinu sa Gornjim gradom.
Prvo nailazimo na tursko kupatilo sa parenjem. Sada je u njemu Planetarijum Astronomskog društva „Ruđer Bošković“. Kapija Karla VI podignuta je 1736. godine kao slavoluk na ulazu u Donji grad. Vidin kapija povezuje Donji grad sa Bulevarom vojvode Bojovića, odnosno sa Dušanovom ulicom (nekad Vidinskim putem). Topolivnica se nalazi između Kapije Karla VI i kule Nebojše. Mala pristanišna kapija je u neposrednoj blizini.
Priobalni bedem, po obliku i izgledu sačuvan je do danas. Njegov sastavni deo, vodene ili „sukapije“ – dve savske i jedna dunavska, povezuju Donji grad sa obalom. Kula Nebojša zauzima centralni i najvažniji položaj na bedemu. Zanimljivo je da su prema prvoj vesti o fudbalu, objavljenoj maja 1896. godine u tadašnjim Večernjim novostima, članovi Sportskog društva „Dušan Silni“ odigrali prvu fudbalsku utakmicu u Beogradu upravo kod kule Nebojše.
I još…
Po obilasku Donjeg grada vraćamo se u Gornji grad, putem ka Defterdarovoj kapiji.
Na usponu ka Gornjem gradu, stazom koja se odvaja nalevo, prilazimo ostacima reprezentativne zgrade iz XV veka za koju se pretpostavlja da je pripadala kompleksu nekadašnje Mitropolije posvećene Uspenju Bogorodice.
Barutana ili Veliki barutni magacin iz XVIII veka danas je uređena kao stalna izložba antičkog nasleđa prikupljanog više od jednog veka na prostoru Kalemegdana. Defterdarova kapija sadašnji izgled ima od XVIII veka.
Po prolasku kroz Defterdarovu kapiju kaldrmisanom stazom prilazimo česmi Mehmed-paše Sokolovića. Glavnom alejom Gornjeg grada produžavamo ka Sahat kuli i kapiji. Prolazimo i kroz Unutrašnju Stambol kapiju, pa pored zgrade Galerije Prirodnjačkog muzeja. Spoljna Stambol kapija, građena 1750-1760. godine od tesanog kamena, prolaz je ka Malom Kalemegdanu.
Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“ je 1928. godine podiglo Udruženje prijatelja umetnosti u Beogradu, po ideji Branislava Nušića. U blizini je fontana „Buđenje“, skulptura „Umorni borac“, „Partizan sa decom“, spomenik Rigi od Fere.
Spuštamo se niz ulicu Tadeuša Košćuška do Zoološkog vrta, koji je svečano otvoren 1936. godine na padinama Kalemegdana, u profilima napuštene tvrđave koji su bili pogodni za tada najmoderniji smeštaj životinja, sa što manjom upotrebom kaveza, po takozvanom Hagenbekovom sistemu. (Fotografije: Shutterstock)
